Onderzoeksjournalistieke modellen

Welke rol heeft de onderzoeksjournalistiek in de regio? Deze vraag zal centraal staan in een debat dat we komend jaar zullen voeren. En belangrijk voor het Bureau voor Lokale Zaken: wat is de rol van het Bureau in dit geheel? Behalve dat het Bureau facilitair zal optreden met het redactioneel dashboard, en met het technisch, inhoudelijk en financieel ondersteunen van lokale onderzoeksjournalisten, wil het Bureau ook een plaats veroveren in het journalistieke domein als uitgever van onderzoeksjournalistieke producties. Dat vergt een andere rol en brengt bepaalde verantwoordelijkheden met zich mee. Wie voert straks de eindredactie? Is dat een redactieraad of een hoofdredacteur? Zijn de Bureau's die we gaan opzetten in het land autonoom of vallen ze onder een centrale redactie? We zijn er nog niet uit.

We onderscheiden een aantal vormen van (onderzoeks)journalistiek:  

Traditionele onderzoeksjournalistiek
Onder traditionele onderzoeksjournalistiek versta ik het gedegen blootleggen en analyseren van misstanden en maatschappelijke kwesties, waarbij de consequenties van het openbaren, worden neergelegd bij de politiek of bij de betrokken partijen. Verslaglegging is de hoofdzaak. Het resultaat is de scoop.

Constructieve onderzoeksjournalistiek
Constructieve journalistiek is het met een kritische werkwijze bijdragen aan het vinden van oplossingen voor maatschappelijke kwesties. In de praktijk betekent dat niet alleen problemen benoemd en geanalyseerd worden, maar ook samen met de deelnemers en het publiek verkennen wat de mogelijke oplossingen zijn. Het verbeteren van de stemming van de lezers. Je zou kunnen zeggen dat journalistiek bedrijven een vorm van politiek bedrijven is. Welke onderwerpen vind je als journalist belangrijk, wat is je motivatie, welke insteek kies je, welke experts laat je aan het woord. Is journalistiek ooit neutraal?

Het aanwijzen van de scheidslijn tussen constructieve en de activistische journalistiek is lastig.

Activistische onderzoeksjournalistiek
Na het blootleggen van de misstanden kan de journalist oproepen om actie te ondernemen, bijvoorbeeld oproepen tot een boycot. Voorwaarde binnen de onderzoeksjournalistiek zou zijn dat de journalist in kwestie bereid moet zijn om de motieven duidelijk te maken en te herzien als er nieuwe feiten aan het licht komen die daar aanleiding toe geven. Journalistiek activisme gedijt alleen als dat gepaard gaat met een open blik. Is iedere journalist is een activist?

Burgeronderzoeksjournalistiek
Activistische en burgerjournalistiek hebben ook de nodige raakvlakken. Burgers komen in actie als ze geraakt zijn door iets of voor zichzelf willen opkomen. Burgerjournalistiek is wanneer de mensen die voorheen ‘het publiek’ heten, journalistieke middelen gebruiken om elkaar te informeren. De burgerjournalist vertolkt de kleine en grote verhalen uit de gemeenschap naar een breder publiek, informatie die er voorheen niet altijd was. De burgerjournalist is daarmee niet de gewenste luis in de pels, maar wel de ontbrekende factor. Zowel in het creëren van verbindingen als het inzichtelijk maken van de lokale verhalen zit de toegevoegde waarde van de burgerjournalist voor de vitaliteit van de lokale democratie.

Is de consument de nieuwe toezichthouder/waakhond?

Curerende onderzoeksjournalistiek
De curerende journalist verzamelt en ordent  informatie met het doel om overzicht te scheppen, bijvoorbeeld van belangrijke informatie die online wordt gezet door burgers. Curatie is ook nodig van User Generated Content. De journalist is minder met eigen verhalen bezig maar vooral met het structuren en ordenen van werk van anderen. Dat vergt een ander soort journalist?

Gestructureerde onderzoeksjournalistiek
Gestructureerde journalistiek is er om de duurzaamheid van journalistieke informatie te verlengen. In plaats van het schrijven van hele artikelen, coderen en taggen journalisten brokjes informatie, zodat ze op allerlei manieren gerangschikt kunnen worden. Bezoekers die een onderwerp kiezen, kunnen zelf bepalen hoe ze dit willen lezen: als artikel, als bulletpoints, als timeline, in beelden of op een kaart. 

Verhalende onderzoeksjournalistiek
Verhalende journalistiek leent dramatisch gereedschap bij de literatuur. Daardoor leven lezers mee. De belangrijkste verhaaltechniek is de opbouw van een verhaallijn aan de hand van scènes, waardoor er een spanningsboog ontstaat. Een verhaal bevat altijd een ontwikkeling: een cruciaal verschil met een ‘gewone’ journalistieke tekst.

Crowdsponsored journalism
Het Bureau voor Lokale Zaken wil journalistiek onderzoek deels laten financieren door de lezer, o.a. via crowdsourcing en abonnementen op onderzoek. Kleven hier bezwaren aan? 

Opmerkingen of suggesties mail ons bureau@lokalezaken.org